امید کوکبی دانشجوی دکترای فیزیک اتمی در دانشگاه «تگزاس» در «آستین» که به دلیل امتناع از کمک به تحقبقات تسلیحاتی به ۱۰ سال حبس محکوم شده است، از سوی سازمان غیر دولتی بین المللی «پیشرفت علم» برنده جایزه «آزادی و مسئولیت علمی» شد.
به گزارش فعالین حقوق بشر، امید کوکبی اولین دانشجوی دکترایی است که توانسته این جایزه را بدست بیاورد. سازمان غیر دولتی امریکایی «پیشرفت علم» (AAAS) با اعلام این خبر گفت اینجایزه به دلیل موضع شجاعانه کوکبی و تحمل حبس به دلیل نپذیرفتن نقض اخلاق در استفاده از تخصص علمی به او اختصاص داده شده است. سازمان «پیشرفت علم» همچنین از کوکبی که حاضر نشد تخصص خود را برای اهداف مخرب به کار گیرد و تلاشهای او برای ایجاد امید و آموزش به دیگر زندانیان قدردانی کرد.
هیئت داوری اینجایزه اعلام کرد: «این غیرمعمول است که دانشمندی آزادی‌اش را در معرض تهدید قرار دهد به خاطر آزادی علم و آزادی همه دانشمندان. این کاری است که این فیزیکدان ۳۲ ساله در آغاز یک راه حرفه‌ای امیدوارکننده انجام داده است.»
امید کوکبی از جوانی استعداد علمی خود را نشان داده و با رتبه ۲۹ در آزمون ورودی دانشگاه‌های ایران پذیرفته شد و در دو رشته فیزیک کاربردی و مکانیک در دانشگاه صنعتی شریف تحصیل کرد. پس از آن او در کاتالونیای بارسلونا در مرکز فوتونیک کار‌شناسی ارشد گرفت و سپس در سال ۲۰۱۰ در دوره دکترا در رشته فیزیک اتمی با گرایش لیزر در دانشگاه تگزاس آستین در امریکا پذیرش گرفت.
کار امید کوکبی توجه مقام‌های ایران را برای استفاده از او در سازمان انرژی اتمی ایران جلب کرد، اما کوکبی کلیه پیشنهاد‌ها را رد کرد. اما وقتی این جوان نخبه برای دیدار خانواده‌اش در سال ۲۰۱۱ میلادی ۱۳۸۹ شمسی به تهران رفته بود، بار دیگر با این درخواست مواجه شد و دوباره آن را رد کرد. اما یک روز پس از آخرین پیشنهاد، درحالی که قصد داشت برای ادامه تحصیل کشور را ترک کند، در فرودگاه تهران دستگیر و به مدت یک ماه در زندان انفرادی نگه داشته شد. او بار‌ها مورد بازجویی قرار گرفت و حتی در زندان نیز پیشنهاد همکاری یا تهدید او و خانواده‌اش ادامه یافت. کوکبی به دلیل دریافت بورس تحصیلی در امریکا با دو عنوان دریافت پول غیر قانونی و همکاری با کشور متخاصم در دادگاهی محاکمه و به ده سال زندان محکوم شد. محاکمه نمایشی امید کوکبی از صداو سیما پخش شد.
اما امید کوکبی در زندان نیز فعالیت‌های علمی خود را ادامه داده و به نوشتن مقاله‌های علمی و تلاش برای انتشار آن‌ها در مجلات علمی اقدام کرده است. امید کوکبی در سپتامبر سال ۲۰۱۳ جایزه آندره ساخاروف را از سوی انجمن فیزیک امریکا به دلیل امتناع از به کارگیری تخصص علمی در آنچه از نظر او مضر به حال بشر است، دریافت کرد. امید کوکبی در زندان نیز بیکار ننشست. او که به زبان‌های انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، ترکی و چینی مسلط است، در دوره زندانش، برای زندانیان آموزش زبان داشته و نیز فیزیک را با زبان و کلمات ساده و کاربردی به آن‌ها آموزش داده است.
تا اینکه با حمله نگهبانان به بند ۳۵۰ که زندانیان سیاسی در آن نگهداری می‌شدند. امید کوکبی به محل دیگری منتقل شد.
پس از آن امید کوکبی به یک زندان زیر زمینی منتقل شد. جایی که در چهار توالت و حمام کوچک با صد زندانی دیگر شریک است. گزارش‌ها از مشکلات جسمی و بیماری‌هایی حکایت دارد که او از زمان زندانی شدن دچار آن‌ها شده است. از جمله تپش قلب، تنگی نفس، درد در سمت چپ قفسه سینه، دندان درد و از دست دادن دندان، درد معده و سنگ کلیه. با این حال او اجازه نیافته است برای معالجه از زندان خارج شود.
در ماه سپتامبر ۱۸ برنده جایزه نوبل، در نامه سرگشاده‌ای به رهبری، خواستار آزادی فوری امید کوکبی شدند و در ماه اکتبر سعید خلیلی وکیل آقای کوکبی اعلام کرد که درخواست تجدیدنظرخواهی او از سوی دیوان عالی قضایی پذیرفته شده است.
هیئت داوری انتخاب کننده اینجایزه اعلام کرده است که اهدای اینجایزه معتبر به امید کوکبی پیامی برای همه دنیا و نیز برای زندانبانان اوست که بدانند کسانی که در قبال دانششان مسولیت اخلاقی دارند، تحت حمایت معنوی قرار دارند. مراسم اینجایزه طی روزهای ۱۲ تا ۱۶ فوریه سال ۲۰۱۵ در نشست سالانه انجمن پیشرفت علمی در سن خوزه کالیفرنیا برگزار می‌شود.
